DOBRY  WYCHOWAWCA

Każdy z nas spotkał na swej drodze życiowej wychowawcę. Towarzyszy nam on od pierwszych chwil pobytu w szkole. Pomaga stawiać pierwsze kroki w świecie wiedzy i wprowadza w życie.

  Osobowość wychowawcy jest jak narzędzie w rękach rzemieślnika. Pomaga mu ona kształtować charaktery uczniów i wychowywać. Poznanie cech dobrego wychowawcy  i ich wpływu na efekty jego pracy jest bardzo ważne. Często jest on dla młodego człowieka wzorcem postępowania moralnego i życiowego. Wpływ tego co ukryte w człowieku dostrzegł już Seneka, twierdząc, że:

                        ,,Najmniej się działa tym, co się mówi,

                          a więcej tym, co się robi, a najwięcej tym, kim się jest.”

Jakie więc cechy powinien posiadać wychowawca XXI wieku, wieku mediów, komputerów i bardzo szybko postępujących zmian społeczno-cywilizacyjnych?

Głównym elementem procesu wychowania jest nauczyciel jako człowiek. Według W. Pomykały ,,nauczyciel oznacza osobę, która wykonuje zadanie nauczania i wychowania uczniów w szkole lub innej placówce oświatowej”.[1] Każdego nauczyciela powinien cechować talent pedagogiczny. Talent to coś, co trudno jest bliżej określić jednak ma duże znaczenie wychowawcze. Różne są też   definicje tego pojęcia. Z Mysłakowski stwierdza, iż ,,talent pedagogiczny jest dyspozycją wrodzoną, szczególnie sprzyjającą wypełnianiu zadań wychowawczych. Jakie są składniki talentu?(...) Obok żywości wyobraźni  i zdolności do obserwacji bliźnich, w skład uzdolnienia pedagogicznego wchodzi jeszcze cały szereg składników i cech. Spomiędzy nich wyróżniłbym: dane instynktu, dane uczciwości, dane całkowitego nastawienia naszej psychiki indywidualnej na zewnątrz.”[2]

Obok talentu ważną cechą jest, zwłaszcza dla nauczyciela autorytet. Zdaniem W. Pomykało jest to ,,rada, wola, ważność, powaga moralna, nawet wpływowa osoba” W. Okoń słusznie zauważa, że ,,autorytetowi nauczyciela najbardziej ulegają dzieci w młodszym wieku szkolnym, w  klasach starszych obserwuje się wzrost krytycyzmu i osłabienie roli autorytetu nauczyciela.”[3] Jednak nikt nie zaprzecza, że istnienie autorytetu, i posiadanie go przez nauczyciela ułatwia osiągnięcie przez niego sukcesu pedagogicznego. Jeśli nauczyciel będzie miał autorytet wśród uczniów, wyniki jego pracy będą dobre, a uczniowie z przyjemnością będą z nim pracować. To działalność wychowawcy powinna rozwijać, stymulować i inspirować twórczą aktywność uczniów. Powinien on stanowić pośrednie ogniwo pomiędzy wychowankiem a środowiskiem.  Dobry wychowawca powinien być człowiekiem twórczym, zdolnym do podejmowania  niestereotypowych działań i poszukiwania nowych i oryginalnych rozwiązań. Twórczość nauczyciela  powinna się przejawiać w postawie innowacyjnej i samodzielnym rozwiązywaniu problemów praktycznych, teoretycznych i modyfikowaniu ich. Jego praca powinna polegać na oferowaniu dzieciom i młodzieży wyborów stymulujących aktywność, ukierunkowanie dążeń, spełnianiu oczekiwań. Odbywać się to powinno na drodze dialogu i otwartej wymiany poglądów.

Powodzenie wychowawcy w każdym środowisku zależy od jego osobowości. Osobowość to zintegrowana całość procesów biologicznych, psychologicznych i socjologicznych wpływających na względną stałość zachowań człowieka. W. Okoń mówiąc o osobowości nauczyciela ma na uwadze ,,stopień jego zaawansowania w poznawaniu i wartościowaniu stosunków panujących na świecie, przede wszystkim w świecie społecznym, a zarazem w twórczym wykształcaniu tych stosunków”.[4] Dobry nauczyciel nie tylko przekazuje uczniom wiedzę, ale jest ich opiekunem i powiernikiem. Ludzie różnią się między sobą pod względem osobowości. W oczach wychowanków tajemnica powodzenia dobrego wychowawcy zależy od tego, czy jest on sprawiedliwy, wymagający i stanowczy, a przy tym cierpliwy, wyrozumiały oraz serdeczny i przyjaźnie usposobiony do uczniów.

Uczniowie zwracają też uwagę na zalety intelektualne, na poziom wiedzy, zaangażowanie, jasność i przystępność wypowiedzi, umiejętność zaciekawienia przedmiotem. Ogromną pomocą dla klasowego wychowawcy może się okazać znajomość  stosunków panujących w klasie. Następną cenną i pożądaną umiejętnością jest stymulowanie uczniów do samowychowywania, czyli świadomego udziału we własnym rozwoju. Zwłaszcza ważne jest pobudzanie do pracy nad sobą, nad kształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości stosownie do założonych kryteriów, wzorców i ideałów. Niewielu wychowawców uświadamia sobie rolę komunikowania się. Mowa tu o komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Skuteczne porozumiewanie się jest jedną z najistotniejszych umiejętności, jaką powinien opanować każdy nauczyciel. Przeprowadzone badania dowodzą, że uczniowie wyżej cenią cechy związane z wyglądem zewnętrznym i kinetyką niż język mówiony.

Dla skuteczności oddziaływań pedagogicznych istotne jest to, kogo postrzegamy w drugim człowieku. Nie  można być dobrym wychowawcą nie respektując podmiotowości drugiego człowieka. Chodzi o to, aby ucznia traktować jak jednostkę mającą określone potrzeby i dążenia, której przysługuje  autonomia i prawo do samostanowienia. Nie należy wykorzystywać własnej przewagi. Mówiąc słowami Z. Włodarskiego: ,,chodzi o to, czy dostrzegamy w spotkanym człowieku tylko to, co już osiągnął, czy to kim staje się i kim może się stać w wyniku sprzyjających okoliczności. Chodzi o to, co w drugim człowieku nas bardziej interesuje.(....) Chodzi wreszcie o to, za co czujemy się odpowiedzialni.”[5]

Wynikiem studiów literatury, sondaży, badań i konsultacji z nauczycielami, dyrektorami oraz pedagogami jest opublikowany przez C. Banacha swoisty dekalog dobrego wychowawcy: ,,Z dotychczasowych badań  cech osobowości wynika, że można przyjąć z pewnym uproszczeniem i uogólnieniem, jako cechy pożądane:

1. Otwartość i umiejętność kontaktu z młodzieżą, empatia,
2. Kompetencyjność merytoryczna i metodyczna,
3. Poszanowanie godności ludzkiej, podmiotowość,
4. Sprawiedliwość i obiektywizm w ocenianiu uczniów,
5. Dialogowość, negocjacyjność, demokratyczny styl kierowania,
6. Dyscyplina i wymagalność, konsekwencja w działaniu, wspomaganie w kłopotach,
7. Tolerancja, kultura ogólna i pedagogiczna,
8. Umiejętność planowania i organizowania pracy zbiorowej,
9. Motywacja i umiejętność samokształcenia oraz doskonalenia swojego warsztatu pracy,
10.  Poczucie humoru.

Literatura: